Το παιχνίδι ως διαδικασία μπορεί να έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά και μορφές, να είναι ελεύθερο, οργανωμένο, φανταστικό, να περιλαμβάνει αντικείμενα, ή να αξιοποιεί το μυαλό και το σώμα αυτού που παίζει. Ο τρόπος που το παιχνίδι οργανώνεται και εξελίσσεται προσφέρει και διαφορετικά οφέλη για τους συμμετέχοντες.
Συχνά συναντάμε τον όρο open-ended play, ή αλλιώς παιχνίδι χωρίς προκαθορισμένο σκοπό, ειδικά όταν περιγράφουμε αντικείμενα παιχνιδιού. Τι ακριβώς όμως περιγράφει αυτός ο όρος; Ποια αντικείμενα χαρακτηρίζει και γιατί κάποιος να το εντάξει στους τρόπους που επιλέγει να παίξει ο ίδιος ή το παιδί το οποίο φροντίζει;
Αρχικά, σε μια προσπάθεια να αποδοθεί ο όρος στα ελληνικά, αφορά σε μια διαδικασία παιχνιδιού χωρίς προκαθορισμένο σκοπό, στόχο και αποτέλεσμα. Αναφέρεται σε μια συνθήκη, σε ένα τρόπο παιχνιδιού, σε αντίθεση για παράδειγμα με τα παιχνίδια κανόνων όπως τα επιτραπέζια. Περιγράφει όμως και αντικείμενα παιχνιδιού που αξιοποιεί και εντάσσει κανείς στο παιχνίδι του. Αυτά μπορεί να αποτελέσουν είτε αφορμή για παιχνίδι, είτε να λειτουργήσουν ως εργαλεία που διευκολύνουν τη διεξαγωγή του.
Αντικείμενα Παιχνίδια Και Τρόπος Παιχνιδιού
Ως προς τα αντικείμενα, «ανοιχτά» χαρακτηρίζονται υλικά και αντικείμενα που μπορούν να έχουν πολλές και διαφορετικές χρήσεις. Για παράδειγμα ένα χαρτί, αποτελεί βάση για δημιουργία όπως για γράψιμο ή ζωγραφική, αλλά μπορεί να είναι και το υλικό που θα δημιουργήσει κάτι, όπως μια μπάλα, ένα καράβι, να κοπεί κομματάκια και να πάρει οποιαδήποτε άλλη μορφή. Άλλο παράδειγμα αποτελούν τα τουβλάκια κατασκευών, που χρησιμοποιούνται για χτίσιμο, αλλά και ως τυρί σε ένα παιχνίδι μαγειρικής, ως οδηγός για τη σχεδίαση σχημάτων με το περίγραμμά τους.
Εκτός από τα παιχνίδια και υλικά χωρίς προκαθορισμένο σκοπό, σημαντικό ρόλο παίζει η προσέγγιση αυτών, αλλά και οποιονδήποτε άλλων αντικειμένων, στην περίπτωση του «ανοιχτού» παιχνιδιού ως διαδικασία. Παράδειγμα αποτελεί η εξερεύνηση και επεξεργασία φυσικών αντικειμένων και το φανταστικό παιχνίδι, όπου δεν υπάρχει συγκεκριμένος σκοπός και τρόπος εξέλιξης της διαδικασίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις:
- Εξασκούνται σωματικές δεξιότητες όπως κινήσεις χεριών (λεπτή κινητικότητα) ή κινήσεις του σώματος (αδρή κινητικότητα)
- Οξύνονται οι αισθήσεις, καθώς παρέχονται ερεθίσματα που τις ενεργοποιούν
- Ενισχύεται η κοινωνικο-συναισθηματική εξέλιξη, καθώς ενισχύεται η αλληλεπίδραση (στο φανταστικό παιχνίδι ή στο παιχνίδι ρόλων για παράδειγμα, μπορεί κανείς να διαχειριστεί καταστάσεις που στην καθημερινή ζωή τον επηρεάζουν)
- Εμπλουτίζεται το λεξιλόγιο και η παραγωγή προφορικού λόγου
- Βελτιώνονται γνωστικές δεξιότητες όπως η επίλυση προβλήματος, οι υποθέσεις και οι δοκιμές
- Ενισχύεται η προσωπική έκφραση, καθώς τα άτομα καλούνται να πάρουν αποφάσεις και να διαχειριστούν καταστάσεις
- Καλλιεργείται ο σεβασμός στο διαφορετικό, η ευελιξία και ετοιμότητα για δράση σε διαφορετικές συνθήκες και καταστάσεις (τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι και διαφορετικά!)
Φαντάζεστε Με Ποιους Τρόπους Θα Μπορούσατε Να Εντάξετε Το «Ανοιχτό» Παιχνίδι Στην Καθημερινότητά Σας;
- Δοκιμάστε να φτιάξετε μια συλλογή από αντικείμενα που θα είναι διαθέσιμα για να ανακαλύψετε μικροί και μεγάλοι, με τρόπους διαφορετικούς. Θα μπορούσατε να αξιοποιήσετε ανακυκλώσιμα υλικά (ρολά υγείας, κουτιά από μπισκότα ή γάλα), αντικείμενα από τη φύση (ξύλα, κουκουνάρια), πλαστελίνη ή πηλό. Σκέφτεστε κάτι άλλο;
- Μπορείτε να ξεκινήσετε να εντάσσετε στις αγορές σας παιχνίδια που δεν προορίζονται για μια και συγκεκριμένη χρήση (όπως για παράδειγμα διαδραστικά παιχνίδια που με το πάτημα ενός κουμπιού κάνουν ένα συγκεκριμένο πράγμα), διαμορφώνοντας έτσι μια ποικιλία επιλογών και τρόπων παιχνιδιού.
- Θυμηθείτε τα βασικά χαρακτηριστικά του «ανοιχτού» παιχνιδιού είναι μια προσέγγιση με άλλο τρόπο σε συνθήκες και αντικείμενα, χωρίς συγκεκριμένες προσδοκίες. Το άτομο προσπαθεί να δει τι θα μπορούσε να συμβεί, τι θα μπορούσε να γίνει το ίδιο ή το αντικείμενο, ίσως κάτι διαφορετικό από αυτό που έχει συνηθίσει ή ξέρει.
- Όσοι δεν είστε εξοικειωμένοι με αυτό τον τρόπο σκέψης ή δυσκολεύεστε, επιλέξτε να εντάξετε στην καθημερινότητά σας λίγα λεπτά διαφορετικού παιχνιδιού, δοκιμάζοντας σιγά σιγά κάτι που για εσάς είναι νέο και διαφορετικό. Ίσως να δοκιμάσετε υγρά χρώματα με τα δάχτυλα; Ίσως το κουτί με τα τουβλάκια να γίνει μαράκα;
Ας κρατήσουμε στο μυαλό ότι ο τρόπος που βλέπουμε τα πράγματα είναι εκπαιδεύσιμος, και διαμορφώνεται από τις συνθήκες τις οποίες ερχόμαστε σε επαφή, και τον τρόπο που αντιδράμε σε αυτές. Με υπομονή και θάρρος, αλλά και πολλή περιέργεια μπορούν μικροί και μεγάλοι να δοκιμάσουν κάτι έξω από τα συνηθισμένα, και να εντάξουν και αυτό τον τρόπο παιχνιδιού στη ζωή τους.
Η ομάδα KidIn the Field